Η πορεία των Ελληνοκυπριακών οικονομικών σχέσεων μετά την ένταξη της Κύπρου στην ΟΝΕ Νικόλαος Α. Παντελίδης (PhD) Επιστημονικός Συνεργάτης ΤΕΙ Λάρισας nap@pathfinder.gr Περίληψη Η 1η Ιανουαρίου 2008 αποτελεί μια ημερομηνία – ορόσημο για την κυπριακή οικονομία γιατί πραγματοποιήθηκε η ένταξη της μεγαλονήσου στη Ζώνη του Ευρώ. Η κυπριακή οικονομία εισήλθε πλέον σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό οικονομικό περιβάλλον που προωθεί και στηρίζει τη μακροοικονομική σταθερότητα και την οικονομική ανάπτυξη. Το σημαντικότατο αυτό πολιτικοοικονομικό γεγονός, έρχεται να διευκολύνει ακόμη περισσότερο τις ήδη άριστες οικονομικές σχέσεις που προϋπήρχαν μεταξύ της Ελληνικής και της Κυπριακής Δημοκρατίας,. Επομένως, η υιοθέτηση και από τις δύο χώρες, μιας κοινής νομισματικής και συναλλαγματικής πολιτικής στα πλαίσια της ΟΝΕ, ήταν φυσικό να προωθήσει ακόμη περισσότερο την ήδη καλή συνεργασία των δύο χωρών, στις μεταξύ τους οικονομικές δραστηριότητες. Στο παρόν άρθρο, θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε τα βασικότερα οικονομικά μεγέθη της Κυπριακής οικονομίας κατά την υπό εξέταση περίοδο. Σκοπός είναι να προσδιορίσουμε τις συνθήκες που επικρατούν στη σύνθετη οικονομική συγκυρία για την Κύπρο, καθώς ταυτόχρονα με την πρόκληση της ομαλής εισαγωγής του νέου νομίσματος, η κυπριακή οικονομία καλείται να αντιμετωπίσει και τις αντιξοότητες που προκαλεί η παγκόσμια οικονομική κρίση. Στη συνέχεια, θα αναλύσουμε τα διαθέσιμα αριθμητικά και στατιστικά στοιχεία που περιγράφουν τις οικονομικές σχέσεις Ελλάδας και Κύπρου, με σκοπό να αναδείξουμε το επίπεδο της μεταξύ τους συνεργασίας, αλλά και να προσδιορίσουμε τις προοπτικές της περεταίρω εξέλιξής τους. Λέξεις - κλειδιά: Κυπριακή Οικονομία, Ευρωζώνη, Ελληνοκυπριακές σχέσεις, Εισαγωγή Η Κύπρος, με τη χαραυγή του 2008 είχε να αντιμετωπίσει δύο πολύ μεγάλες προκλήσεις. Από τη μια μεριά τη μεγάλη παγκόσμια οικονομική κρίση που συγκλονίζει τις οικονομίες του πλανήτη, και από την άλλη, την ομαλή είσοδό της στο περιβάλλον της Ευρωζώνης. Η οικονομία της χώρας χαρακτηρίζεται από συνθήκες μακροοικονομικής σταθερότητας, η οποία επιβεβαιώνεται συχνά και από τις θετικές αξιολογήσεις και σχόλια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και άλλων διεθνών οργανισμών. Η μακροοικονομική σταθερότητα, σε συνδυασμό με τις διαρθρωτικές αλλαγές που λαμβάνουν χώρα στα πλαίσια της Στρατηγικής της Λισσαβόνας, θέτει γερές βάσεις για την περαιτέρω επιτυχή πορεία της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στην Ευρωζώνη. Ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης και της ΟΝΕ, η Κύπρος αντιμετωπίζει με επιτυχία την μεγάλη πρόκληση που συνεπάγεται η συμμετοχή της στη μεγάλη ευρωπαϊκή οικογένεια. Μέσα σε ένα τέτοιο οικονομικό περιβάλλον και με στέρεες βάσεις στην οικονομία της, η Κύπρος θωρακίζεται καλύτερα ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει με επιτυχία και την πρόκληση της παγκόσμιας κρίσης. Συνοδοιπόρος και αρωγός σ’ αυτή την προσπάθεια είναι και η Ελλάδα, οι οικονομικές σχέσεις με την οποία, μπορούν να αναδειχτούν σε χρήσιμο εργαλείο για την αμοιβαία πρόοδο και των δύο χωρών. Η πορεία της Κυπριακής Οικονομίας μετά την ένταξή της στην ευρωζώνη. Οι εξελίξεις στην οικονομία της Κύπρου κατά το 2008, ήσαν θετικές, ενώ η μεγάλη διεθνής οικονομική κρίση που εκδηλώθηκε τον Σεπτέμβριο και εξακολουθεί να πλήττει την παγκόσμια οικονομία, δεν είχε σημαντικές αρνητικές επιδράσεις στην Κυπριακή οικονομία. Ωστόσο, το τρέχον έτος (2009) αναμένεται να είναι μια δύσκολη περίοδος και πολλά θα εξαρτηθούν από την τουριστική περίοδο, δεδομένης της τεράστιας σημασίας του τουρισμού για την οικονομία της Κύπρου. Η οικοδομική δραστηριότητα, η οποία παρουσιάζει πτώση και οι αγοραπωλησίες ακινήτων, οι οποίες έχουν υποστεί καθίζηση, θα επηρεάσουν, επίσης, αρνητικά τις οικονομικές εξελίξεις, αλλά σε μικρότερη κλίμακα. Πάντως υπάρχει προβληματισμός για την επίδραση που, ενδεχομένως, μπορεί να έχει μια παρατεταμένης διάρκειας παγκόσμια οικονομική κρίση στην οικονομία της Κύπρου κατά το 2009, αν και μέχρι στιγμής οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης δεν είναι ιδιαίτερα δυσμενείς, αφού κατά το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους ο ρυθμός ανάπτυξης ανήλθε σε 2,0%. Η οικονομία της χώρας μέχρι σήμερα έχει δείξει πολύ καλές αντοχές στους κραδασμούς που προκαλούνται από την διεθνή συγκυρία και οι μηχανισμοί της, σε ό,τι αφορά, την προσαρμογή της στα νέα δεδομένα λειτουργούν αποτελεσματικά και αποτελούν, κατά κάποιο τρόπο, όχι μόνον την ασπίδα προστασίας για την αποφυγή δυσμενών επιπτώσεων, αλλά δημιουργούν θετικό κλίμα για την περαιτέρω εξέλιξή της. Σύμφωνα με την Κεντρική Τράπεζα Κύπρου το τραπεζικό σύστημα της χώρας είναι υγειές και οι κυπριακές και ελληνικές τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην Κύπρο δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα με επενδύσεις σε «τοξικά ομόλογα», η δε ρευστότητά τους δεν εγκυμονεί κινδύνους. Σημειώνεται δε, ότι οι καταθέσεις που διαθέτουν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα υπερβαίνουν τα δάνεια κατά 4,5 δις Ευρώ. Οι κυριότερες εξελίξεις στην οικονομία της Κύπρου συνοψίζονται ως ακολούθως: · Το ΑΕΠ κατά το 2007 και το 2008 σημείωσε αύξηση 4,4% και 3,7% αντίστοιχα (βλ. πίνακα 1). Ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας κατά το δεύτερο τρίμηνο του 2009 είναι αρνητικός και υπολογίζεται σε -1,1% σε σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του 2008. Μετά τη διόρθωση του ΑΕΠ ως προς τις εποχικές διακυμάνσεις και τις εργάσιμες μέρες, ο ρυθμός ανάπτυξης υπολογίζεται στο -0,7%. Η συρρίκνωση της οικονομίας στο δεύτερο τρίμηνο του 2009 οφείλεται κατά κύριο λόγο στους πολύ αρνητικούς ρυθμούς ανάπτυξης που παρατηρούνται στους τομείς των Ξενοδοχείων και Εστιατορίων, καθώς και στις αρνητικές επιδόσεις που παρουσιάζουν οι τομείς της Βιομηχανίας, Κατασκευών, Χονδρικού και Λιανικού Εμπορίου, Μεταφορών και Επικοινωνιών. Οι τομείς των Χρηματοπιστωτικών δραστηριοτήτων και του ευρύτερου τομέα των Υπηρεσιών, ο οποίος να σημειωθεί ότι συμπεριλαμβάνει και τον Δημόσιο τομέα, εξακολουθούν να σημειώνουν θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης αλλά με τάσεις επιβράδυνσης. Η εκτίμηση του Υπουργείου Οικονομικών είναι ότι, παρά την δυσμενή οικονομική συγκυρία, στο τρέχον έτος ο ρυθμός ανάπτυξης θα κυμανθεί από 1-2%, δηλαδή θα είναι πολύ μικρότερος από την αρχική πρόβλεψη του 3,7%. Σε κάθε περίπτωση ο ρυθμός ανάπτυξης θα είναι κατά πολύ μεγαλύτερος αυτού της Ευρωζώνης, που ίσως έχει αρνητικό πρόσημο. Πίνακας 1 : ΡΥΘΜΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥ Α.Ε.Π. ΣΕ ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΤΙΜΕΣ ΕΤΟΣ ΤΡΙΜΗΝΟ Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) ΑΕΠ διορθωμένο ως προς τις εποχικές διακυμάνσεις και τις εργάσιμες μέρες Ετήσιο ΑΕΠ Σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (Ποσοστιαία αλλαγή) Σύγκριση με το προηγούμενο τρίμηνο (Ποσοστιαία αλλαγή) Σύγκριση με το αντίστοιχο τρίμηνο του προηγούμενου έτους (Ποσοστιαία αλλαγή) % ετησία ποσοστιαία μεταβολή σε σταθερές τιμές 2007 1ο 4,4 1,4 4,5 4.4 2ο 4,1 1,0 4,3 3ο 4,7 1,0 4,6 4ο 4,6 1,0 4,4 2008 1ο 4,3 1,1 4,2 3,7 2ο 3,8 1,1 4,3 3ο 3,4 0,1 3,4 4ο 2,8 0,2 2,5 2009 1ο 0,9 -0,6 0,8 - 2ο -1,1 -0,4 -0,7 Πηγή: ΣΥΚ · Ο πληθωρισμός, που κατά την πενταετία 2002-2007 κινήθηκε στα χαμηλά επίπεδα του 2,0-2,2%, παρουσίασε έξαρση κατά το 2008 και εκτινάχθηκε στο 4,7%. Η κατάσταση αντιστράφηκε πλήρως και στο πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους, ο Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (ΕΔΤΚ) μειώθηκε σε 0,9% και να συνεχίσει τη μείωσή του τους επόμενους μήνες. Τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2009, παρατηρήθηκαν μάλιστα, μείωση της τιμής του ΕΔΤΚ σε σχέση με τις τιμές των αντίστοιχων μηνών του 2008. Πίνακας 2: ΕΝΑΡΜΟΝΙΣΜΕΝΟΣ ΔΕΙΚΤΗΣ ΤΙΜΩΝ ΚΑΤΑΝΑΛΩΤΗ (Διακύμανση του Γενικού Δείκτη κατά μήνα, 2002-2009) ΜΗΝΑΣ Δείκτες τιμών (2005=100) 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Μέσος Ετήσιος Δείκτης 92,51 96,18 98,00 100,00 102,25 104,46 109,03 Ιανουάριος 90,04 94,06 95,55 98,23 100,22 101,66 105,80 106,78 Φεβρουάριος 89,89 94,21 95,55 97,84 100,13 101,36 106,16 106,75 Μάρτιος 90,59 96,34 96,42 98,70 101,31 102,72 107,28 108,21 Απρίλιος 91,93 97,05 97,13 99,80 102,34 104,01 108,53 109,18 Μάιος 92,25 96,81 97,99 100,04 102,54 104,53 109,38 109,97 Ιούνιος 92,88 96,34 98,62 100,12 102,75 104,50 109,94 110,06 Ιούλιος 92,25 94,61 97,36 98,62 101,42 103,79 109,33 108,48 Αύγουστος 92,96 95,16 97,84 99,33 102,04 104,33 109,62 108,68 Σεπτέμβριος 94,06 97,13 98,86 100,98 103,25 105,67 110,94 Οκτώβριος 94,45 97,91 99,88 102,09 103,81 106,61 111,77 Νοέμβριος 94,21 97,76 100,28 102,32 103,70 107,02 110,37 Δεκέμβριος 94,61 96,73 100,51 101,93 103,43 107,30 109,25 Ετήσια μεταβολή (%) ΜΗΝΑΣ 2004/ 2003 2005/ 2004 2006/ 2005 2007 / 2006 2008 / 2007 2009 / 2008 Μέσος Ετήσιος Δείκτης 1,9 2,0 2,2 2,2 4,4 Ιανουάριος 1,6 2,8 2,0 1,4 4,1 0,9 Φεβρουάριος 1,4 2,4 2,3 1,2 4,7 0,6 Μάρτιος 0,1 2,4 2,6 1,4 4,4 0,9 Απρίλιος 0,1 2,7 2,5 1,6 4,3 0,6 Μάιος 1,2 2,1 2,5 1,9 4,6 0,5 Ιούνιος 2,4 1,5 2,6 1,7 5,2 0,1 Ιούλιος 2,9 1,3 2,8 2,3 5,3 -0,8 Αύγουστος 2,8 1,5 2,7 2,2 5,1 -0,9 Σεπτέμβριος 1,8 2,1 2,2 2,3 5,0 Οκτώβριος 2,0 2,2 1,7 2,7 4,8 Νοέμβριος 2,6 2,0 1,3 3,2 3,1 Δεκέμβριος 3,9 1,4 1,5 3,7 1,8 Πηγή: ΣΥΚ · Όσον αφορά την ανεργία, εξακολουθεί να κινείται σε χαμηλά επίπεδα και το 2008 παρέμεινε σταθερή, σε 3,9%. Τους πρώτους οκτώ μήνες του 2009, σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat, παρατηρείται μια σταδιακή αύξηση της ανεργίας, όμως στην πραγματικότητα πρόκειται για ανεργία τριβής και θα μπορούσε να λεχθεί ότι η Κυπριακή οικονομία βρίσκεται σε επίπεδο πλήρους απασχόλησης. Το 2008 μειώθηκε ελαφρά, κατά 0,2%, το ποσοστό της μακροχρόνιας ανεργίας και αυξήθηκε, σε ίδιο περίπου ποσοστό, η ανεργία των νέων ηλικίας 14-25 ετών, η οποία υπολογίσθηκε σε 11,2% στο πρώτο τρίμηνο. Για το 2009 δεν προβλέπεται ότι θα υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στον τομέα της απασχόλησης και εκτιμάται ότι οι απώλειες των θέσεων εργασίας του τομέα των κατασκευών, λόγω της μείωσης των αδειών οικοδομής, θα αντισταθμιστούν με δημιουργία νέων θέσεων εργασίας κυρίως στις υπηρεσίες. Πάντως, σε κάθε περίπτωση, ήδη το αρμόδιο Υπουργείο Εργασίας λαμβάνει μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Πίνακας 3: ΤΑ ΠΟΣΟΣΤΑ ΑΝΕΡΓΙΑΣ ΑΝΑ ΜΗΝΑ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Μήνας 2008 2009 9ος 10ος 11ος 12ος 1ος 2ος 3ος 4ος 5ος 6ος 7ος 8ος % Ανεργίας 3.5 3.6 3.7 4.0 4.1 4.3 4.6 5.0 5.2 5.3 5.4 5.6 Πηγή: Eurostat · Το δημοσιονομικό ισοζύγιο, όπως φαίνεται από τον πίνακα 4, παρουσίαζε διαχρονικά έλλειμμα, αλλά από το 2007 οι όροι αντιστράφηκαν και δημιουργήθηκε πλεόνασμα που ανήλθε σε 3,4% και 0,9 του ΑΕΠ για τα έτη 2007 και 2008 αντιστοίχως. Για το 2009, το δημοσιονομικό ισοζύγιο αναμένεται να παρουσιάσει έλλειμμα ύψους 1,0% του ΑΕΠ. Πίνακας 4: Το δημοσιονομικό ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης Κύπρου Έτος 2004 2005 2006 2007* 2008* Δημοσιονομικό Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης Πλεόνασμα (+)/ Έλλειμμα (-) εκατ. € -515,6 -325,5 -172,5 537,4 157,2 Δημοσιονομικό Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης Πλεόνασμα (+)/ Έλλειμμα (-) % επί του ΑΕγχΠ -4,1 -2,4 -1,2 3,4 0,9 * Προκαταρκτικά στοιχεία Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Κύπρου (ΚΤΚ) · Το Δημόσιο χρέος, εξαιρουμένου του ενδοκυβερνητικού χρέους, μειώθηκε κατά το 2008 στα 8.346 εκ. ευρώ, δηλαδή στο 49,3% του ΑΕΠ από το 59,4% που ήταν το 2007. Το εσωτερικό χρέος, συμπεριλαμβανομένου του ενδοκυβερνητικού, ανήλθε στα 12.595 εκατ. ευρώ ή στο 74,3% του ΑΕΠ, από τα 12.945 εκατ. ευρώ ή 83,0% του ΑΕΠ που ήταν το 2007. Το εξωτερικό χρέος αποτελεί το 15,7% του συνολικού δημόσιου χρέους και ανήλθε στα 2.354 εκατ. ευρώ ή 13,9% του ΑΕΠ. Από το συνολικό εξωτερικό χρέος το 35,2% αφορά μακροπρόθεσμα δάνεια, το 44,6% μεσοπρόθεσμα και 20,2% βραχυπρόθεσμα, η δε δαπάνη, κατά το 2008 για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους ανήλθε σε 686,4 εκ. ευρώ. Όλα αυτά τα στοιχεία συνηγορούν στο ότι υπάρχουν οι προϋποθέσεις για την άνετη εξυπηρέτηση του Δημόσιου χρέους και ενισχύουν τις αναπτυξιακές προοπτικές της Κυπριακής οικονομίας μακροπρόθεσμα. Για το 2009 προβλέπεται ότι το δημόσιο χρέος θα μειωθεί στο 46,0%. Διάγραμμα 1: Το Δημόσιο Χρέος της Κύπρου Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου · Η δυναμική ανάπτυξη της Κυπριακής οικονομίας αντικατοπτρίζεται, ως είναι φυσικό και στην αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, το οποίο ανήλθε το 2007 στο 90,8% του μέσου όρου της ΕΕ27 και το 2008, με βάση τα προσωρινά στοιχεία, υπολογίζεται να φτάσει στο 94,6%. Το γεγονός αυτό αυξάνει την αγοραστική δύναμη των Κυπρίων και δίνει τη δυνατότητα για περαιτέρω ανάπτυξη της οικονομίας. Πίνακας 5: Το κατά κεφαλή ΑΕΠ της Κύπρου Έτος 2004 2005 2006 2007 2008 ΑΕγχΠ (Κατά κεφαλή, Ευρώ) € 17.167 17.760 18.725 19.860 (*) 21.454 (**) ΑΕγχΠ (Κατά κεφαλή, σε μονάδες αγοραστικής δύναμης(PPS)) EU - 27 = 100 90,3 90,9 90,2 90,8 94,6 ΑΕγχΠ (Ανά κάτοικο, σε μονάδες αγοραστικής δύναμης(PPS)) ΜΑΔ 19.600 20.400 21.300 22.600 23.800 * Προσωρινά στοιχεία ** Υπολογισμός Πηγές: ΚΤΚ, Eurostat · Οι μισθοί και τα ημερομίσθια αυξήθηκαν, κατά το 2008, σε πραγματικούς όρους κατά 2,0% και εξακολουθούν να διέπονται από το καθεστώς της Αυτόματης Τιμαριθμικής Αναπροσαρμογής (ΑΤΑ) που για το 2008 ορίσθηκε σε 2,7%. Η εισοδηματική πολιτική του 2009 δεν παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις, πέραν της γενναίας αύξησης, κατά 26,0%, των δαπανών για κοινωνικές παροχές, έναντι αυτής του 2008. Το αφορολόγητο εισόδημα θα παραμείνει στα επίπεδα του 2008, δηλαδή, 19.400 Ευρώ, ενώ η κυβέρνηση ανακοίνωσε ότι δεν θα επιβληθούν νέοι φόροι. Πρόσφατη έρευνα για τις απολαβές των μισθωτών που πραγματοποιήθηκε από το Ινστιτούτο Εργασίας Κύπρου, έδειξε ότι το 20% των απασχολουμένων είναι χαμηλόμισθοι, με την συντριπτική πλειοψηφία να ανήκει σε εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα. Ο κατώτατος μισθός για το 2008 ορίσθηκε, με κυβερνητική απόφαση, στα 743 ευρώ και ήταν υψηλότερος από τον αντίστοιχο πολλών χωρών της Ε.Ε. (Ισπανία, Ελλάδα, Μάλτα, Πορτογαλία, κλπ). Τέλος, η παραγωγικότητα του εργατικού δυναμικού στην κυπριακή οικονομία αυξήθηκε, το 2008, κατά 1,9% και συνδυασμό με την αύξηση της απασχόλησης (γύρω στο 3%), που, εν πολλοίς, οφείλεται στην αυξημένη απασχόληση ξένων εργατών, συνέβαλε σημαντικά στην αύξηση του ΑΕΠ. · Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών παρέμενε υπό έλεγχο για αρκετά χρόνια, αλλά από το 2004 και εντεύθεν άρχισε να επιδεινώνεται επικίνδυνα. Το 2005 το έλλειμμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ανήλθε σε 4,4% του ΑΕΠ και το 2008 σε 18,3%. Πίνακας 6: ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΤΡΕΧΟΥΣΩΝ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ Έτος 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών - 262 - 630 -631 - 1.005 - 1.831 - 2.183 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών / % ΑΕΠ - 2,2 - 5,0 - 4,7 -7,0 -11,7 -18,3 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου Οι δυσμενείς εξελίξεις στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών ήταν αποτέλεσμα, κυρίως, της διεύρυνσης του ελλείμματος του εμπορικού ισοζυγίου και της μικρότερης αύξησης του πλεονάσματος στο ισοζύγιο των υπηρεσιών. Οι εισαγωγές συνέχισαν να αυξάνονται με υψηλούς ρυθμούς (15,7%), ενώ οι μικρές αυξήσεις που σημειώθηκαν στις εξαγωγές αγαθών (8,9%), δεν ήταν δυνατόν να αντισταθμίσουν το συνολικό αποτέλεσμα. Η άνοδος των τιμών στα πετρελαιοειδή και οι αυξημένες εισαγωγές αυτοκινήτων και άλλων ενδιάμεσων αγαθών και πρώτων υλών, λόγω μειωμένων δασμών, επιβάρυναν σημαντικά το εμπορικό ισοζύγιο της χώρας. Το πλεόνασμα του λογαριασμού υπηρεσιών, στο οποίο στηρίζεται παραδοσιακά η Κυπριακή οικονομία για την μείωση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, μειώθηκε στο 2008 κατά 305 εκ. ευρώ, κυρίως λόγω της κατά 3,5% μείωσης των γενικών εισπράξεων από τον τουρισμό, αλλά και τις αυξημένες δαπάνες των Κυπρίων πολιτών στο εξωτερικό, εξέλιξη που αποτέλεσε βασικό παράγοντα στην διαμόρφωση της αρνητικής εικόνας του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών. Η χρηματοδότηση του ελλείμματος του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών προήλθε, κυρίως, από τις άμεσες επενδύσεις και τον εξωτερικό δανεισμό του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα. · Η ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας που τροφοδοτήθηκε, εν μέρει, κατά την διετία 2006-2007 από την προοπτική ένταξης της Κύπρου στην ζώνη του Ευρώ, οδήγησε, μεταξύ άλλων και αύξηση της πιστωτικής επέκτασης και η ανοδική τάση συνεχίστηκε και το 2008. Όμως, οι ρυθμοί αύξησης παρουσιάζουν σημαντική επιβράδυνση από το τρίτο τρίμηνο του 2008.Ο ρυθμός μεγέθυνσης των πιστώσεων προς τον ιδιωτικό τομέα αυξήθηκε σημαντικά και αποτέλεσε τον βασικότερο παράγοντα που επηρέασε τον ρυθμό μεγέθυνσης της προσφοράς χρήματος. Σύμφωνα με στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, ο ετήσιος ρυθμός μεγέθυνσης των συνολικών πιστώσεων έφθασε τον Οκτώβριο του 2008 στο ιστορικά υψηλότερο επίπεδο του 41,7%, ενώ κατά τους δύο τελευταίους μήνες του έτους σημειώθηκε επιβράδυνση λόγω, κυρίως, των αυστηρότερων συνθηκών χρηματοδότησης και της διαφαινόμενης επιβράδυνσης στην οικονομική δραστηριότητα. Τελικά ο ρυθμός μεγέθυνσης των συνολικών πιστώσεων έκλεισε τον Δεκέμβριο του 2008 στο 34,7%, παρέμεινε δηλαδή σε πολύ υψηλά επίπεδα. Πιο αναλυτικά, το σύνολο των χορηγήσεων ανήλθε σε 54,7 δις Ευρώ, από τα οποία 36,3 δις Ευρώ χορηγήθηκαν από τις εμπορικές τράπεζες, τα 9,4 δις από τις πρώην διεθνείς τραπεζικές μονάδες (ξένες τράπεζες υπό διαφορετικό καθεστώς λειτουργίας) και τα υπόλοιπα 9,0 δις ευρώ χορηγήθηκαν από τα συνεργατικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα., (συνεργατικές εταιρείες και ταμιευτήρια). Ο ρυθμός της εγχώριας πιστωτικής επέκτασης παρουσίασε επιβράδυνση κατά το δεύτερο ήμισυ του έτους, αλλά παρά ταύτα παρέμεινε στο υψηλό επίπεδο του 23,1% σε σύγκριση με το 27,9% του 2007. Κατά το 2008 ο ρυθμός πιστωτικής επέκτασης προς τα εγχώρια νοικοκυριά επιταχύνθηκε και ανήλθε σε 18,4%, έναντι 15,9% το 2007. Η κατανομή των δανείων με βάση τον σκοπό του δανείου φανερώνει ότι η επιτάχυνση προήλθε, κυρίως, από την επέκταση των καταναλωτικών δανείων που έφθασε το 24,5%. Ο ρυθμός μεγέθυνσης των στεγαστικών δανείων σημείωσε επιβράδυνση και ανήλθε, στο τέλος του έτους σε 22,6%, έναντι 27,9% το 2007. Στα λοιπά δάνεια ο ρυθμός επέκτασης σημείωσε επιβράδυνση σε όλη την διάρκεια του έτους και επιταχύνθηκε μόνον κατά τον μήνα Δεκέμβριο, όταν ανήλθε σε 9,2%. Τα στεγαστικά δάνεια με ποσοστό 44,6% εξακολουθούν να κατέχουν το μεγαλύτερο μερίδιο του συνόλου των δανείων προς τα εγχώρια νοικοκυριά. Ακολουθούν τα λοιπά δάνεια με 33,2% και τα καταναλωτικά με 22,3%. Το 44,0% του συνόλου των δανείων που χορήγησαν τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα εμπίπτουν στην κατηγορία των προσωπικών δανείων, η οποία περιλαμβάνει και τα στεγαστικά δάνεια. Κατασκευές και διαχείριση ακίνητης περιουσίας καταλαμβάνουν μερίδιο ίσο με 25,7% και ακολουθούν: χονδρικό και λιανικό εμπόριο (9,6%), ξενοδοχεία/εστιατόρια (4,8%), μεταποιητικές βιομηχανίες (3,9%) και άλλοι τομείς (11,9%). · Οι αξιολογήσεις της Κυπριακής οικονομίας τόσο από την Παγκόσμια Τράπεζα, όσο και από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, περιέχουν πολλές θετικές κρίσεις για την πορεία της, κάτι που είναι ιδιαίτερα θετικό στην σημερινή συγκυρία. Όμως, οι επενδυτές αποδίδουν ακόμη μεγαλύτερη σημασία στις απόψεις ανεξάρτητων ιδιωτικών οργανισμών που εκφράζουν απόψεις δίχως να λαμβάνουν υπόψη τυχόν πολιτικές σκοπιμότητες ή άλλα μη οικονομικά κριτήρια. Η Οικονομία της Κύπρου έλαβε και από τους οργανισμούς αυτούς θετική αξιολόγηση. Πιο συγκεκριμένα κατά το 2008 η πιστοληπτική ικανότητα της Κύπρου αξιολογήθηκε από τους τρεις μεγαλύτερους, παγκοσμίως, οργανισμούς, ως εξής: Moody’s (Aa3/Stable), Standard & Poor (Α+/Stable) και Fitch (AA-/Stable). Οι αξιολογήσεις αυτές θεωρούνται ιδιαίτερα θετικές και επιβεβαιώνουν, πέραν πάσης αμφιβολίας, την καλή πορεία της Κυπριακής οικονομίας. Οι νέες συνθήκες υπό τις οποίες πορεύεται η παγκόσμια οικονομία, θα επηρεάσουν αναπόφευκτα και την οικονομία της Κύπρου. Οι προβλέψεις έχουν αναθεωρηθεί επανειλημμένα, από την Ε.Ε., το ΔΝΤ, αλλά και το Υπουργείο Οικονομικών της Κυπριακής Δημοκρατίας, το οποίο όμως είναι περισσότερο αισιόδοξο. Η Ε.Ε. στην Έκθεση Προβλέψεων 2009, που ανακοίνωσε το περασμένο Μάιο, προβλέπει σημαντική επιβράδυνση της Κυπριακής οικονομίας λόγω συγκράτησης της ιδιωτικής κατανάλωσης, ως αποτέλεσμα της υπερχρέωσης των νοικοκυριών και της αβεβαιότητας που επικρατεί. Στον κατασκευαστικό τομέα αναμένεται να σημειωθεί σημαντική επιβράδυνση λόγω της χαμηλής ζήτησης για αγορές ακινήτων από ξένους και των υψηλών τιμών που επικρατούσαν στην αγορά τα προηγούμενα χρόνια. Παρά ταύτα, η Ε.Ε. προβλέπει ότι ο ρυθμός ανάπτυξης της Κυπριακής οικονομίας θα έχει, για το 2009, θετικό πρόσημο και θα κινηθεί στο 0,3%. Σύμφωνα με την Έκθεση, προβλέπεται ελαφρά αύξηση της ανεργίας που θα γίνει ιδιαίτερα αισθητή στους τομείς των κατασκευών, διαχείρισης ακίνητης περιουσίας και τουρισμού. Ο ΕΔΤΚ αναμένεται να κινηθεί στα χαμηλότερα επίπεδα της τελευταίας δεκαετίας (1,0%), η ανεργία θα αυξηθεί σε 4,7%, το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών θα παραμείνει ελλειμματικό (-13,9 % του ΑΕΠ), το δημοσιονομικό ισοζύγιο θα αντιστραφεί από πλεονασματικό σε ελλειμματικό, το δε έλλειμμα εκτιμάται ότι θα ανέλθει στο 1,9% του ΑΕΠ. Το ΔΝΤ εκτιμά ότι η Κύπρος φαίνεται να αντιστέκεται στην παγκόσμια οικονομική κρίση, αφού είναι η μοναδική χώρα στην ζώνη του ευρώ που καταγράφει θετικό ρυθμό ανάπτυξης κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους. Το ΔΝΤ προβλέπει, όπως ακριβώς και Ε.Ε., ότι ο ρυθμός ανάπτυξης θα ανέλθει σε 0,3% και η παγκόσμια οικονομική κρίση θα αρχίσει, εντός τους έτους, να αναδεικνύει τα τρωτά σημεία της Κυπριακής οικονομίας, που δημιουργήθηκαν κατά την διάρκεια της υπερθέρμανσης της οικονομίας κατά την περίοδο 2007-08, η οποία όπως σημειώνεται χρηματοδοτήθηκε από την πιστωτική επέκταση. Ακόμα, το ΔΝΤ εκτιμά ότι το δημοσιονομικό ισοζύγιο θα οπωσδήποτε ελλειμματικό λόγω της κατακόρυφης αύξησης των ανελαστικών δαπανών και της παράλληλης μείωσης των εσόδων και προβλέπει ότι το έλλειμμα θα ανέλθει στο 3,9% του ΑΕΠ. Όσον αφορά στα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν για την εφαρμογή της δημοσιονομικής πολιτικής, το ΔΝΤ εκτιμά ότι πρέπει να υπάρχει συνεχής έλεγχος στις προσλήψεις και στις αυξήσεις των μισθών (ανάλογες με την παραγωγικότητά) των δημοσίων υπαλλήλων, που αντιπροσωπεύουν περίπου το ένα τρίτο των δημοσίων δαπανών και να γίνεται ορθότερη διαχείριση των πόρων του δημόσιου τομέα. Παράλληλα, το ΔΝΤ συνιστά να δοθεί προτεραιότητα στην υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων στα συνταξιοδοτικά συστήματα, οι οποίες έχουν ήδη ξεκινήσει, αλλά θα ήταν σκόπιμο να εξαγγελθούν και πρόσθετες, όπως η αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης και η ευθυγράμμιση των δημόσιων και ιδιωτικών συνταξιοδοτικών ωφελημάτων. Το Υπουργείο Οικονομικών της Κύπρου, εναρμονιζόμενο με την νέα πραγματικότητα που επιβάλλουν οι διεθνείς οικονομικές συνθήκες, έχει αναθεωρήσει, προς τα κάτω, τις αρχικές του προβλέψεις για τις εξελίξεις στην Κυπριακή οικονομία. Όμως, σε κάθε περίπτωση, είναι περισσότερο αισιόδοξο από όλους τους διεθνείς οργανισμούς και προβλέπει ότι, τελικά, για το 2009 η Κύπρος θα παρουσιάσει θετικό πρόσημο στον ρυθμό ανάπτυξης που θα κυμανθεί από 1-2%, ο πληθωρισμός θα μειωθεί στο 1,0% ή περισσότερο, το δημοσιοοικονομικό έλλειμμα δεν θα ξεπεράσει το 2,5% του ΑΕΠ, η ανεργία θα σημειώσει άνοδο και ίσως υπερβεί το 5% και τέλος το δημοσιονομικό έλλειμμα θα διατηρηθεί σε επίπεδα κάτω του 49,0% του ΑΕΠ. Η γενικότερη ρευστότητα που επικρατεί στην παγκόσμια οικονομία δεν επιτρέπει ασφαλείς προβλέψεις και για τούτο άλλωστε υπάρχουν συνεχείς αναθεωρήσεις επί των προβλέψεων. Πάντως είναι βέβαιο ότι η Κυπριακή οικονομία θα επηρεασθεί περισσότερο από τις, αρχικές τουλάχιστον, προβλέψεις του Υπουργείου Οικονομικών, παρά το γεγονός ότι κατά το πρώτο τρίμηνο του έτους σημείωσε ρυθμό ανάπτυξης 1,6%. Για περίοδο Ιανουαρίου - Μαΐου 2009 υπάρχουν τα εξής ενδιαφέροντα στοιχεία, σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του 2008: Πληθωρισμός (0,7%), Δημόσια Έσοδα (-11.7%), Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής (-9,5%), Αφίξεις Τουριστών (-8,9%), Ανεργία (3,7% - Άνεργοι: 15.158), Εξωγενής Ζήτηση Ακινήτων(- 78.0%). Οι ελληνοκυπριακές οικονομικές σχέσεις μετά την ένταξη της Κύπρου στην ΟΝΕ Η Ελλάδα και η Κύπρος είναι δύο χώρες που συνδέονται με ισχυρούς δεσμούς αίματος, μοιράζονται μια γεωστρατηγικής σημασίας περιοχή στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, με κοινούς αντιπάλους και φίλους. Η οικονομική ανάπτυξη των δύο χωρών σε σχέση με την ευρύτερη περιοχή, η σύγκλιση των οικονομικών συμφερόντων, η συμπληρωματικότητα των οικονομιών τους σε συνδυασμό με την οικονομική σταθερότητα που τις διακρίνει αποτυπώνεται με σαφήνεια στους τομείς του διμερούς εμπορίου, των επενδύσεων και του τουρισμού. Όπως ήταν φυσικό, η τροχιά δυναμικής ανόδου των οικονομικών και εμπορικών σχέσεων της Ελλάδας και της Κύπρου συνεχίσθηκε και με την είσοδο της μεγαλονήσου στην ευρωζώνη το 2008, αποτυπώνοντας με τον ιδανικότερο τρόπο τις εξαιρετικές σχέσεις των δύο χωρών σε εθνικό και πολιτικό επίπεδο. Η Ελλάδα λειτουργεί ως πύλη εισόδου των επιχειρήσεων της Κύπρου προς τις χώρες της ΕΕ και της Ανατολικής Ευρώπης, ενώ και οι Ελληνικές επιχειρήσεις μέσω της Κύπρου επεκτείνονται στη Ν.Α. Μεσόγειο, διευρύνοντας, με αυτό τον τρόπο, τις ευκαιρίες επιχειρηματικής πρόσβασης στις αγορές της Μέσης Ανατολής, καθώς και στις πέραν αυτής αραβικές αγορές. Το γεγονός της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ, τον Μάιο του 2004, - για το οποίο συνέβαλε αποφασιστικά η ελληνική κυβέρνηση - διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των οικονομικών σχέσεων Ελλάδας- Κύπρου, καθώς έδωσε μεγαλύτερη ώθηση στις επιχειρηματικές σχέσεις των δύο χωρών. Η ένταξη της Κύπρου στην ΟΝΕ και η είσοδος του ευρώ στην οικονομική της ζωή, τον Ιανουάριο του 2008, θα λειτουργήσει ως μοχλός μεγαλύτερης ανάπτυξης των οικονομικών σχέσεων οδηγώντας στη πλήρη ενοποίηση του οικονομικού χώρου των δύο χωρών. Στη συνέχεια θα αναλύσουμε τα οικονομικά στοιχεία που συνηγορούν στο ανωτέρω συμπέρασμα. Το εύρος των διμερών εμπορικών συναλλαγών αναπτύχθηκε δυναμικά το 2008 και ανήλθε στα 1,45 δις ευρώ, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 9,4 έναντι του 2007 (1,325 δις ευρώ). Με βάση τα στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας Κύπρου η Ελλάδα συνέχισε να είναι ο μεγαλύτερος προμηθευτής προϊόντων της Κύπρου και το 2008 καθώς οι εξαγωγές της έφθασαν τα 1,23 δις Ευρώ, σημειώνοντας αύξηση της τάξης του 10,9% σε σχέση με τις εξαγωγές της προς τη Κύπρο το 2007 (1,11 δις. ευρώ). Σχετικά με τις Κυπριακές εξαγωγές προς την Ελλάδα το 2008, σημειώνουμε ότι ανήλθαν στα 218,5 εκατ. ευρώ, καταγράφοντας μικρή αύξηση της τάξης του 1,8% σε σχέση με το 2007 (214,7 εκατ. ευρώ). Η Κυπριακή αγορά, σύμφωνα με τα ανωτέρω στοιχεία, κατέχει την τρίτη θέση, από πλευράς σπουδαιότητας, για τα ελληνικά προϊόντα, μετά τις αγορές της Γερμανίας και της Ιταλίας. Το έλλειμμα του διμερούς εμπορικού ισοζυγίου για την Κύπρο, το 2007 διευρύνθηκε κατά 13,1% και έφθασε τα 1.013,9 εκατ. ευρώ., σε σύγκριση με το έλλειμμα του 2007 (€ 896,1 εκατ.). Οι εξαγωγές προς την Ελληνική αγορά κάλυψαν, κατά το 2008, το 18,7% του συνόλου των Κυπριακών εξαγωγών έναντι του 19,8% το 2007, και το 37,6% του συνόλου των Κυπριακών εξαγωγών σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έναντι του 35,4% το 2007. Οι εισαγωγές της Κύπρου από την Ελλάδα παρά την σημειωθείσα αύξηση, μείωσαν το μερίδιό τους επί του συνόλου από 17,5%, σε 16,8% το 2008. Παράλληλα οι εισαγωγές από την Ελλάδα κάλυψαν, το 2008 το 25,1% των Κυπριακών εισαγωγών από χώρες της ΕΕ έναντι 25,6% το 2007. Πίνακας 7: Διμερές Εμπόριο Κύπρου - Ελλάδος (εκατ. €) Έτος Εξαγωγές Εισαγωγές Εμπορικό Ισοζύγιο Όγκος Εμπορίου Αξία %Δ Αξία %Δ Αξία %Δ Αξία %Δ 1 2 3=1-2 4=1+2 2003 74,8 470,8 -396,0 545,5 2004 110,4 48,4 689,0 47,0 -579,0 46,8 800,0 46,6 2005 139,3 26,2 861,5 25,0 -722,1 24,7 1.000,9 25,1 2006 146,2 4,9 951,6 10,4 -805,4 11,5 1.097,8 9,6 2007 214,7 46,8 1.110,8 16,7 -896,1 11,2 1.325,5 20,74 2008 218,5 1,8 1.232,4 10,9 -1.013,9 13,1 1.450.9 9,4 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου Διάγραμμα 2: Διμερές εμπόριο Ελλάδας - Κύπρου Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου Είναι γεγονός ότι η Κυπριακή αγορά είναι προσανατολισμένη σε μεγάλο βαθμό, προς ένα ευρύ φάσμα των εξαγομένων ελληνικών προϊόντων. Διαπιστώνεται ωστόσο, ότι οι Ελληνικές εξαγωγές στην Κύπρο συγκεντρώνονται μόνο σε λίγες κατηγορίες. Έτσι, το 2008, αν και εισήχθησαν στην Κύπρο 97 κατηγορίες ελληνικών προϊόντων, το 76,4 % των Ελληνικών εξαγωγών στην Κύπρο προήλθε από, μόλις, 19 κατηγορίες. Η σύνθεση των Ελληνικών εξαγωγών στην Κύπρο, αποτελείται από προϊόντα και παράγωγα πετρελαίου (19,1%), ενδύματα (7,8%), ηλεκτρικές συσκευές (6,9%), μηχανήματα (6,1%), χυτοσίδηρο (4,1%), φαρμακευτικά (4,1%), αλκοολούχα ποτά (3,5%), πλαστικά (2,9%), κλπ. Πίνακας 8: Συγκέντρωση Ελληνικών Εξαγωγών στην Κύπρο ΔΚ Κατηγορίες Προϊόντων Αξία % 27 Πετρέλαιο και προϊόντα πετρελαίου 245,4 19,1 61-62 Ενδύματα 96,1 7,8 85 Ηλεκτρικές συσκευές εικόνας & ήχου 84,9 6,9 84 Μηχανές, αντιδραστήρες, λέβητες 75,4 6,1 30 Φαρμακευτικά προϊόντα 51,1 4,1 72 Χυτοσίδηρος, σίδηρος και χάλυβας 50,2 4,1 22 Ποτά (αλκοολούχα και μη) 43,2 3,5 39 Πλαστικές ύλες και τεχνουργήματα 35,2 2,9 33 Αιθέρια έλαια 33,2 2,7 21 Διάφορα παρασκευάσματα διατροφής 31,6 2,6 49 Προϊόντα εκδοτικών οίκων 30,2 2,5 19 Δημητριακά και προϊόντα τους 30,1 2,4 87 Οχήματα και μέρη αυτών 26,8 2,2 34 Σαπούνια, παρασκευάσματα για πλύσιμο 26,4 2,1 76 Αλουμίνιο και τεχνουργήματα 22,2 1,8 94 Έπιπλα 21,4 1,7 64 Είδη υπόδησης 19,1 1,5 68 Δομικά υλικά 15,3 1,2 04 Γαλακτοκομικά 14,9 1,2 Σύνολο εισαγωγών από Ελλάδα (σε εκατ. ευρώ) 1.232,4 100 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου Τα Ελληνικά προϊόντα που κατέχουν δεσπόζουσα θέση στο σύνολο των Κυπριακών εισαγωγών για το 2007 είναι: για άλλη μια φορά τα προϊόντα των εκδοτικών οίκων (περιοδικά, εφημερίδες, βιβλία σε ποσοστό 61,1%), τα απορρυπαντικά και είδη καθαρισμού (52%), τα διάφορα παρασκευάσματα διατροφής (41,4%), τα παρασκευάσματα δημητριακών-αλεύρων και ειδών ζαχαροπλαστικής (41,1%), τα έτοιμα ενδύματα εκτός πλεκτών (40,2%), το αλουμίνιο και τα προϊόντα αυτού (29,1), τα φαρμακευτικά (26,2%), τα πλεκτά (25,9%), ηλεκτρικές συσκευές εικόνας και ήχου (18,9%), τα πλαστικά είδη (17,8%), το πετρέλαιο και τα προϊόντα αυτού (16,8%), ο σίδηρος και τα προϊόντα (16,1%), ο μηχανολογικός εξοπλισμός (12,%), τα αιθέρια έλαια (10%). Πίνακας 9: Ελληνικά προϊόντα με δεσπόζουσα θέση στις Κυπριακές εισαγωγές ΔΚ Κατηγορίες Προϊόντων Σύνολο Εισαγωγών Εισαγωγές από Ελλάδα Εισαγωγές από Ελλάδα/ Σύνολο εισαγωγών % Γενικό Σύνολο (σε εκατ. ευρώ) 7.349,0 1.232,4 16,7 49 Προϊόντα εκδοτικών οίκων 49,4 30,2 61,1 34 Σαπούνια – παρασκευάσματα για πλύσιμο 50,7 26,4 52,0 21 Διάφορα παρασκευάσματα διατροφής 76,2 31,6 41,4 19 Παρασκευάσματα δημητριακών - αλεύρων 73,1 30,1 41,1 62 Ενδύματα εκτός πλεκτών 164,9 66,4 40,2 76 Αλουμίνιο και τεχνουργήματα 75,7 22,1 29,1 30 Φαρμακευτικά προϊόντα 194,0 51,0 26,2 61 Ενδύματα πλεκτά 114,1 29,6 25,9 85 Ηλεκτρικές συσκευές εικόνας και ήχου 448,0 84,9 18,9 39 Πλαστικές ύλες και τεχνουργήματα 196,9 35,1 17,8 27 Πετρέλαιο και προϊόντα αυτού 1.452,6 245,3 16,8 72 Χυτοσίδηρος, σίδηρος και χάλυβας 310,4 50,1 16,1 84 Μηχανές, αντιδραστήρες, λέβητες 625,3 75,4 12,0 33 Αιθέρια έλαια 114,0 11,5 10,0 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου Το 2008, οι Κυπριακές εξαγωγές στην Ελλάδα σε σχέση με το 2007 αυξήθηκαν κατά 1,7% φθάνοντας στα € 218,6 εκατ. Η Ελλάδα κατέλαβε την πρώτη θέση μεταξύ των πελατών της Κύπρου, απορροφώντας το 18,7% των Κυπριακών εξαγωγών, με δεύτερη την Μ. Βρετανία (10,2) %. Δώδεκα κατηγορίες προϊόντων καλύπτουν το 80,9 % του συνόλου των Κυπριακών εξαγωγών προς την Ελλάδα. Οι κυριότερες εξ αυτών είναι: οπτικο-ακουστικός εξοπλισμός και ιατρο-χειρουργικά (40,9%), σίδηρος και προϊόντα του (8,8%), φαρμακευτικά (7,3%), φρέσκα λαχανικά (5,6%), ηλεκτρικές μηχανές-συσκευές εικόνας και ήχου (4,1%), μηχανολογικός εξοπλισμός (3,3%)κλπ. Πίνακας 10: Συγκέντρωση Κυπριακών Εξαγωγών στην Ελλάδα ΔΚ Κατηγορίες Προϊόντων Αξία % Γενικό Σύνολο (σε εκατ. € ) 218,6 100 90 Οπτικ/κός εξοπλισμός, ιατροχειρουργικά 89,4 40,9 72 Χυτοσίδηρος, σίδηρος και χάλυβας 19,2 8,8 30 Φαρμακευτικά προϊόντα 16,0 7,3 07 Λαχανικά 12,2 5,6 85 Ηλεκτρικές συσκευές εικόνας & ήχου 9,0 4,1 84 Μηχανολογικός εξοπλισμός 7,3 3,3 02 Κρέας και υποπροϊόντα του 5,1 2,3 24 Καπνός και Προϊόντα Καπνού 3,9 1,8 61 Πλεκτά 3,9 1,8 49 Προϊόντα εκδοτικών οίκων 3,8 1,7 94 Έπιπλα, είδη κλινόστρωσης κλπ 3,8 1,7 76 Αλουμίνιο και τεχνουργήματα 3,2 1,5 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου Τέλος, τα Κυπριακά εξαγόμενα προϊόντα με δεσπόζουσα θέση στην Ελληνική αγορά είναι τα προϊόντα των εκδοτικών οίκων (κυρίως επιστροφές ελληνικών εφημερίδων και περιοδικών με ποσοστό 90,2%), ο οπτικοακουστικός εξοπλισμός (κυρίως γυαλιά) και τα ιατρο-χειρουργικά προϊόντα και αναλώσιμα (86,3%), ο σίδηρος και τα υποπροϊόντα του κυρίως το σκράπ (88%), τα ενδύματα εκτός πλεκτών (41,7%), τα έπιπλα (37,2%), τα ζώντα ζώα (33,3%), τα λαχανικά (21,2%) κλπ. Πίνακας 11: Κυπριακά προϊόντα με δεσπόζουσα θέση στις εξαγωγές σε Ελλάδα ΔΚ Κατηγορίες Προϊόντων (σε εκατ. €) Σύνολο Εξαγωγών Εξαγωγές σε Ελλάδα Εξαγωγές σε Ελλάδα/ Σύνολο εξαγωγών % Γενικό Σύνολο 1.167,3 218,5 18,7 49 Προϊόντα εκδοτικών οίκων 4,1 3,7 90,2 90 Οπτικοακουστικός εξοπλισμός 103,4 89,3 86,3 72 Χυτοσίδηρος, σίδηρος και χάλυβας 21,8 19,2 88,0 62 Ενδύματα εκτός πλεκτών 6,7 2,8 41,7 94 Έπιπλα 10,2 3,8 37,2 01 Ζώα Ζωντανά 0,9 0,3 33,3 07 Λαχανικά 57,0 12,2 21,2 48 Χαρτί και χάρτινη ύλη 6,0 1,1 18,3 84 Μηχανές, λέβητες ,συσκευές 51,3 7,3 14,2 85 Ηλεκτρικές συσκευές εικόνας - ήχου 85,4 9,0 10.5 39 Πλαστικές ύλες και τεχνουργήματα 8,7 0,9 10,3 30 Φαρμακευτικά προϊόντα 155,1 16,0 10,3 Πηγή: Στατιστική Υπηρεσία Κύπρου Με βάση την ετήσια έκθεση του Ευρώ-Μεσογειακού Δικτύου Φορέων Προώθησης Επενδύσεων (ΑΝΙΜΑ), η προσέλκυση ξένων άμεσων επενδύσεων προς τις Μεσογειακές χώρες μειώθηκε στο 2008 κατά 35% και οι συνολικές άμεσες επενδύσεις που έγιναν στις 13 χώρες που παρακολουθεί ο οργανισμός, ανήλθαν στα 40 δις ευρώ. Η προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων στην Κύπρο είναι πολύ χαμηλή σε σχέση με τις υπόλοιπες χώρες της Μεσογείου. Ειδικότερα για το 2008 η Κύπρος κατέλαβε την 8η θέση, προσελκύοντας 18 συνολικά έργα (projects) από ξένες άμεσες επενδύσεις. Την πρώτη θέση καταλαμβάνει η Τουρκία με 195 έργα, τη δεύτερη η Αλγερία με 102 έργα και την τρίτη θέση η Τυνησία με 100 έργα. Τα στοιχεία του Κυπριακού Οργανισμού Προσέλκυσης Επενδύσεων (CIPA) δείχνουν ότι οι άμεσες ξένες επενδύσεις στη Κύπρο για το 2008 ανήλθαν στα 1.262,3 εκατ. ευρώ, παρουσιάζοντας μείωση 20,5% έναντι του προηγούμενου έτους. Η σχετική πτώση των επενδύσεων αποδίδεται κυρίως στη μείωση των επενδύσεων στον κτηματομεσιτικό κλάδο η οποία οφείλεται στην διεθνή οικονομική κρίση του 2008. Οι μεγαλύτερες άμεσες ξένες επενδύσεις του 2008 ήσαν οι εξής: · Ανακατασκευή του λιμένα Λάρνακας και κατασκευή μαρίνας από την εταιρεία The Zenon Consortium, με την μέθοδο DBFO. · Κατασκευή μαρίνας στην Πάφο με την μέθοδο BOT, από την J&P και ελληνικές εταιρείες AVAX και ATHINA. · Κατασκευή μαρίνας στη Λεμεσό με την μέθοδο BOT. Στο έργο συμμετέχουν με συνολικό ποσοστό 31% οι εταιρείες J&P - AVAX – ATHINA. · Κατασκευή μονάδας αφαλάτωσης στην επαρχία Αμμοχώστου με την μέθοδο ΒΟΤ και συμμετοχή κατά 60% δύο εταιρειών από το Ισραήλ. · Κατασκευή γηπέδου γκολφ στην Πάφο από την εταιρεία Dolphin Capital Partners (Ηνωμένο Βασίλειο). · Κατασκευή μεγάλου συγκροτήματος πολυτελών εξοχικών κατοικιών στην επαρχία Πάφου από την εταιρεία Dolphin Capital Partners και την Κυπριακή εταιρεία Aristo Developers. · Αγορά του 50,1% των μετοχών των ασφαλιστικών εταιρειών Λαϊκή Ασφαλιστική και Λαϊκή Cyprialife από την Γαλλική εταιρεία CNP Assurances. · Αγορά από το Ελληνικό Θεραπευτήριο «ΥΓΕΙΑ» του ομίλου MIG, μαιευτικής κλινικής στην Πάφο. · Ίδρυση θυγατρικής ασφαλιστικής από την εταιρεία Lloyds TSB (Ην. Βασίλειο), στην Λεμεσό · Έναρξη εργασιών της Ελληνικής EUROBANK. Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία της Κεντρικής Τράπεζας Κύπρου, οι ελληνικές άμεσες επενδύσεις στην Κύπρο, οι κυριότερες των οποίων αναφέρθηκαν παραπάνω, το 2008 παρουσίασαν μείωση σε σχέση με το προηγούμενο έτος (κατά 44,3%) και ανήλθαν στα € 140 εκατ. Σε γενικές γραμμές, μεγαλύτερη συγκέντρωση των Ελληνικών κεφαλαίων παρατηρείται στους τομείς: των ενδιάμεσων χρηματοοικονομικών οργανισμών, του τομέα των υπηρεσιών υγείας και εκπαίδευσης και στη μεταποίηση. Η μεγαλύτερη ελληνική επένδυση των τελευταίων ετών στην Κύπρο έγινε στο τέλος του 2002, όταν ο Όμιλος ΕΛΠΕ εξαγόρασε το τμήμα διανομής καυσίμων της British Petroleum (BP) στην Κύπρο και δημιούργησε την HELLENIC PETROLEUM CYPRUS Ltd. Πίνακας 12: Ελληνικέ επενδύσεις στη Κύπρο κατά Τομέα (σε εκατ. ευρώ) Τομείς 2003 2004 2005 2006 Αξία % Αξία % Αξία % Αξία % Γεωργία και αλιεία 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Ορυχεία και λατομεία 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Μεταποίηση -0,34 - 0,0 0,0 17,94 - 4,44 2,0 Ηλεκτρισμός, αέριο & νερό 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Κατασκευές 0,0 0,0 0,0 0,0 0,34 - 0,0 0,0 Εμπόριο και επισκευές 20,50 12,0 9,05 23,2 13,15 - -0,51 - Ξενοδοχεία και εστιατόρια 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Μεταφορές και επικοινωνίες 107,30 62,8 11,27 28,8 -11,61 - -12,98 - Ενδιάμεσοι Χρηματ/κοί οργανισμοί 8,03 4,7 12,81 32,8 -3,58 0,0 151,38 65,8 Διαχείριση Ακίνητης Περιουσίας 18,11 10,6 0,68 1,7 2,22 - -2,05 - Άλλες υπηρεσίες 16,91 9,9 5,29 13,5 -2,90 - 73,98 32,2 Δεν έχει κατανεμηθεί 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Σύνολο 170,51 100,0 39,10 100,0 15,56 100,0 214,26 100,0 Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Κύπρου Το 2008 οι εισροές κεφαλαίων από την Ελλάδα, για άμεσες επενδύσεις στη Κύπρο αντιστοιχούν στο 11,0% των συνολικών άμεσων ξένων επενδύσεων. Κατά την τελευταία επταετία οι συνολικές Ελληνικές επενδύσεις στην Κύπρο υπερέβησαν το 1 δις ευρώ, πράγμα που αποδεικνύει το ενδιαφέρον των Ελληνικών επιχειρήσεων για επέκταση των δραστηριοτήτων τους στην Κύπρο. Οι Κυπριακές Επενδύσεις στην Ελλάδα το 2008 ανήλθαν στα 150 εκατ. Ευρώ και σημείωσαν αύξηση 61,1% έναντι του 2007. Παραδοσιακά το μεγαλύτερο ποσοστό των άμεσων Κυπριακών επενδύσεων κατευθύνεται στους τομείς τραπεζών, κατασκευών και μεταφορών/επικοινωνιών. Στην περίοδο 2002-2008 οι Κυπριακές άμεσες επενδύσεις στην Ελλάδα πλησίασαν το 1,5 δις ευρώ και ήσαν ιδιαίτερα αυξημένες στην περίοδο 2006/07, όταν η Κύπρος προετοιμαζόταν για την ένταξή της στην ζώνη του ευρώ. Πίνακας 13: Κυπριακές Επενδύσεις στην Ελλάδα κατά τομέα (σε εκατ. €) Τομείς 2003 2004 2005 2006 Αξία % Αξία % Αξία % Αξία % Γεωργία και αλιεία 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Ορυχεία και λατομεία 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Μεταποίηση 6,49 4,6 0,17 0,0 27,67 17,3 0,0 0,0 Ηλεκτρισμός, φυσικό αέριο & νερό 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Κατασκευές 31,09 22,2 118,57 45,2 85,77 53,7 115,67 34,5 Εμπόριο και επισκευές 3,58 2,5 0,51 0,2 8,88 5,6 13,15 3,9 Ξενοδοχεία και εστιατόρια 27,33 19,5 10,59 4,0 12,47 7,8 2,90 0,9 Μεταφορές και επικοινωνίες 10,76 7,7 5,29 2,0 1,53 0,9 5,98 1,8 Ενδιάμεσοι Χρηματ/κοί οργανισμοί 50,91 36,4 98,92 37,6 -32,29 - 150,35 44,9 Διαχείριση ακίνητης Περιουσίας 9,05 6,5 28,19 10,7 23,06 14,4 46,98 14,0 Άλλες υπηρεσίες 0,51 0,6 0,51 0,2 0,51 0,3 0,17 0,0 Δεν έχει κατανεμηθεί 0,0 0,0 0,17 0,0 0,0 0,0 0,0 0,0 Σύνολο 139,72 100,0 263,12 100,0 127,60 100,0 335,20 100,0 Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Κύπρου Διάγραμμα 3: ΕΞΕΛΙΞΗ ΣΥΝΑΛΛΑΓΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΩΝ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ Πηγή: Κεντρική Τράπεζα Κύπρου Συμπεράσματα Όπως προκύπτει από την παραπάνω ανάλυση, η κυπριακή οικονομία εισήλθε σε ένα καινούριο οικονομικό περιβάλλον, με ευοίωνες προοπτικές για το μέλλον της μέσα σε αυτό. Παρά τις αντιξοότητες της παγκόσμιας οικονομικής συγκυρίας, έτσι όπως αυτή εξελίσσεται μέσα στη δίνη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, και το σοκ της αλλαγής του νομίσματος, η κυπριακή οικονομία φαίνεται να έχει ισχυρές αντοχές. Την αίσθηση αυτή επιβεβαιώνουν τόσο οι θετικές κρίσεις των διεθνών οικονομικών οργανισμών (ΔΝΤ, ΕΕ, Παγκόσμια Τράπεζα), όσο και των ανεξάρτητων ιδιωτικών οργανισμών αξιολόγησης (Moody’s, Standard & Poor, Fitch). Επομένως, παρά τη φυσιολογική και αιτιολογημένη πτώση που παρουσιάζουν ορισμένοι δείκτες της κυπριακής οικονομίας, φαίνεται ότι η δυναμικότητά της και οι αντοχές της βρίσκονται σε πολύ καλύτερο επίπεδο από αρκετές χώρες - μέλη της Ευρωζώνης, συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Όσον αφορά τις ελληνοκυπριακές συναλλαγές, η τάση που διαφαίνεται στον τομέα των επενδύσεων είναι σαφώς θετική, ως συνέπεια της διαρκούς ενδυνάμωσης των επιχειρηματικών σχέσεων των δύο χωρών, της σύναψης στρατηγικών συμμαχιών και της ανάληψης κοινών πρωτοβουλιών σε τρίτες χώρες. Επομένως, αναμένεται η περαιτέρω αύξηση των Κυπριακών επενδύσεων στην Ελλάδα αλλά και των Ελληνικών στην Κύπρο, ιδιαίτερα τώρα που είναι γεγονός η εναρμόνιση της Κυπριακής οικονομίας με το κοινοτικό κεκτημένο και η είσοδό της στην Ευρωζώνη. Οι δύο χώρες, από την 1η Ιανουαρίου 2008 βρίσκονται στον ίδιο ενιαίο οικονομικό χώρο και χρησιμοποιώντας στις συναλλαγές τους το ίδιο νόμισμα, δημιουργούν έναν οικονομικό άξονα, ο οποίος αναμένεται να δώσει νέα διάσταση στις οικονομικές σχέσεις των δύο χωρών. Ο στρατηγικός στόχος στο δίπολο Ελλάδας – Κύπρου οφείλει πλέον να υπερβαίνει τον ορίζοντα του διμερούς εμπορίου και να επικεντρωθεί στην περαιτέρω ενθάρρυνση των Ελληνικών εταιρειών να διεισδύσουν στον πυρήνα και το πλέγμα της διαρθρωτικής παραγωγικής βάσης της Κυπριακής οικονομίας και σε συνεργασία με Κυπριακές εταιρείες να κατοχυρώσουν το ειδικό βάρος του περιφερειακού τους ρόλου στις αγορές της Νοτιοανατολικής Μεσογείου. Αντίστοιχα, οι Κυπριακές εταιρείες χρησιμοποιώντας ως εφαλτήριο τον οικείο και φιλικό προς αυτές ελληνικό οικονομικό χώρο, έχουν τη δυνατότητα να επεκταθούν με καλύτερους όρους, στη μεγάλη ευρωπαϊκή αγορά. Επομένως η αριστοποίηση των ήδη πολύ καλών ελληνοκυπριακών οικονομικών σχέσεων μπορεί να αποφέρει σημαντικά ευεργετήματα προς όφελος και των δύο χωρών. Βιβλιογραφία Εαρινή έκθεση προβλέψεων της Κομισιόν για το 2009. Ετήσια έκθεση 2008 για την Κυπριακή οικονομία, 2009, Γραφείο Οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων της Πρεσβείας της Ελλάδας στην Κύπρο, Λευκωσία Ιούλιος 2009. Ετήσια έκθεση του Ευρώ-Μεσογειακού Δικτύου Φορέων Προώθησης Επενδύσεων(ΑΝΙΜΑ), 2008. Θανασάς, Η., 2009, «Κυπριακή οικονομία-Διμερείς Οικονομικές σχέσεις Ελλάδος –Κύπρου», Πρεσβεία της Ελλάδος στην Κύπρο, Γραφείο οικονομικών και εμπορικών υποθέσεων. Οικονομικό Δελτίο, Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου, Ιούνιος 2009. Ορφανίδης Αθανάσιος, «Ετήσια Έκθεση του διοικητή της Κεντρικής Τράπεζας της Κύπρου για το 2008», ΚΤΚ, Λευκωσία 5/5/2009 Orphanides, A., 2008, "Preparing for the euro - perspectives from the monetary policy strategy in Cyprus", in K. Liebscher, J. Christl, P. Mooslechner and D. Ritzberger- Grünwald (eds) Currency and Competitiveness in Europe, Cheltenham: Edward Elgar. Ορφανίδης, Α., 2009, «Προβληματισμοί για τη διεθνή οικονομική κρίση και την κυπριακή Οικονομία», ομιλία του Διοικητή της Κ.Τ.Κ., στα πλαίσια της δημόσιας συζήτησης με θέμα: «Η ΔιεθνήςΟικονομική Κρίση και οι Επιπτώσεις της στην Κυπριακή Οικονομία» που διοργανώθηκε από το ΤΕΠΑΚ και τον ΟΠΕΚ, Λεμεσός 10/3/2009. Pantelidis, N.A.,1998, “Strategy of Greece's inclusion to the European Monetary Union”, A Candidate of Science in Economy Dissertation in World Economy and International Economy Relations – 08.05.01 – World economy and International economic relations, Institute of international relations of Taras Shevchenko Kyiv University. Kyiv, 1998. Syrichas, G., 2008, “Monetary Policy Strategy And The Euro: Lessons from Cyprus”, Working Paper Series, Central bank of Cyprus, October 2008